Dende o ano 2020 Galiza está sendo obxecto da solicitude compulsiva de autorizacións de parques industriais eólicos, suscitando unha crecente preocupación social e un incremento exponencial do número de persoas directamente ameazadas polas expropiacións de terras e vivendas, e o deterioro irreversíbel do seu entorno de vida.

Esta situación de presión territorial insostíbel foi provocada principalmente polas manipulacións lexislativas operadas durante anos dende a Xunta de Galicia polo Partido Popular e, nestes últimos meses, dende o Goberno do Estado polo Partido Socialista e Unidas Podemos. A mesma dirección está a seguir a Unión Europea (UE). 

XUNTA DE GALICIA

O Informe da Comisión Técnica Temporal Sobre Enerxía Eólica e Paisaxes Culturais en Galicia elaborado polo Consello da Cultura Galega (CCG, 2021) contextualiza esta situación nunha terceira fase de desenvolvemento eólico iniciada no ano 2018, caracterizada pola consolidación da liberalización da enerxía eólica na Galiza.

1) Esta fase desátase por mor da aprobación da primeira das “leis de depredación” da Xunta de Galicia do goberno Feijoo (PPdG): a Lei 5/2017, do 19 de outubro, de fomento da implantación de iniciativas empresariais en Galicia -que modificou a Lei 8/2009, do 22 de decembro, pola que se regula o aproveitamento eólico en Galicia e se crean o canon eólico e o Fondo de Compensación Ambiental-, a través da cal desaparecen as convocatorias anuais de potencia para instalar, esfúmanse os criterios sociais e económicos como determinantes para a decisión de a quen asignar nova potencia e deséñase un mecanismo liberalizador que garante o inicio do procedemento administrativo de admisión e autorización sen necesidade de ofrecer ningunha contrapartida socioeconómica á sociedade galega (CCG, 2021).

2) Tamén nesta mesma altura, a través dunha modificación realizada pola Lei 3/2018, do 26 de decembro, de medidas fiscais e administrativas, o PpdG inventa a declaración de “iniciativas empresariais prioritarias”, reducindo á metade os prazos establecidos para o procedemento ordinario deste tipo de polígonos industriais eólicos, que pasan a estar en exposición pública unicamente 15 días, tanto para autorización previa como para avaliación ambiental (CCG, 2021).  
A redución de tempos de exposición dos proxectos de 30 a 15 días -irregular dende o propio momento da súa aprobación habida conta de que contradecía o estipulado na Directiva Europea de Medioambiente-, conta xa con sentenzas xudiciais que consolidan a súa ilegalidade –a Xunta de Galicia tamén foi recentemente apercibida dende os tribunais por externalizar avaliacións de impacto a empresas privadas-.

3) Ámbalas dúas modificacións lexislativas, aprobadas ca maioría absoluta do PpdG na Xunta de Galicia, provocaron un aumento da solicitude de polígonos no ano 2019, acadando a desproporcionada voráxine actual impulsados por unha segunda modificación da Lei 8/2009 por medio da Lei 9/2021, do 25 de febreiro, de simplificación administrativa e de apoio á reactivación económica de Galicia, que fronte á obriga de “implantar os parques eólicos dentro das áreas incluídas no Plan sectorial eólico de Galicia”, establece que todas as terras rústicas de Galicia sobre as que non exista figura de protección ambiental poderán albergar parques eólicos, incentivando que os promotores busquen posicións libres para asentar novas infraestruturas eólicas (CCG, 2021).

GOBERNO DO ESTADO

Esta tendencia á elaboración de lexislación ad hoc para limitar os dereitos de participación social, principio de precaución e salvagarda do medio ambiente acadou dimensión estatal en marzo do presente ano, cando empregando como desculpa a guerra na Ucraína o Goberno de España incluíu nos Artigos 6 e 7 do Real Decreto-ley/2022, de 29 de marzo, por el que se adoptan medidas urgentes en el marco del Plan Nacional de respuesta a las consecuencias económicas y sociales de la guerra en Ucrania  a simplificación extrema das avaliacións de impacto ambiental, procurando eliminar a posibilidade de que a cidadanía presente alegacións aos informes de impacto medioambiental e reducindo á metade os prazos para poder presentar alegacións aos proxectos no seu conxunto, até o dagora o único xeito de defendérmonos da invasión eólica dialogando ca Administración.

O Artigo 6 do RDL 6/2022, referido ao procedemento de determinación de afección ambiental para proxectos de enerxías renovábeis, establece que algúns destes “no estarán sujetos a una evaluación ambiental en los términos regulados en la Ley 21/2013, de 9 de diciembre”, xa que “a la vista de la documentación, el órgano ambiental analizará si el proyecto producirá, previsiblemente, efectos adversos significativos sobre el medio ambiente, y elaborará una propuesta de informe de determinación de afección ambiental, que remitirá al órgano competente en materia de medio ambiente, el cual dispondrá de un plazo de diez días para formular observaciones. Transcurrido dicho plazo, la falta de respuesta se considerará como aceptación del contenido de la propuesta de informe a efectos de proseguir las actuaciones”.

Indica así mesmo que “el informe de determinación de afección ambiental será publicado en la página web del órgano ambiental y será objeto de anuncio por parte de dicho órgano en el “Boletín Oficial del Estado”, pero non  para presentar alegacións, xa que “el informe de determinación de afección ambiental no será objeto de recurso alguno” -agás se se actúa pola vía administrativa ou xudicial fronte ao acto de autorización do proxecto no seu conxunto-.

É dicir, OS ESTUDOS DE IMPACTO ASOCIADOS A ESTES POLÍGONOS INDUSTRIAIS SERÁN INDA MENOS EXHAUSTIVOS E  NON SE LLES PODERÁN PRESENTAR ALEGACIÓNS.

O Artigo 7 do RDL 6/2022, pola súa banda, é empregado por completo para simplificar os procesos de autorización de polígonos industriais de enerxías renovábeis, unificando varios trámites e reducindo á metade os seus tempos de xestión. Ademais -ao igual que fixera o Partido Popular de Galicia ca Lei 3/2018-, a través  do Artigo 7 do RDL 6/2022: “El trámite de información pública regulado en los artículos 125 y 126 del Real Decreto 1955/2000, de 1 de diciembre, se realizará simultáneamente con el previsto en el apartado a) y sus plazos quedan reducidos a la mitad”, é dicir, menos tempo para que a poboación se entere de que saíu publicado un proxecto, poda lelo no seu conxunto, entendelo, elaborar as alegacións e presentalas.
 
Votaron a favor do RDL6/2022 o PSOE, o Grupo Parlamentario Confederal de Unidas Podemos-En Comú Podem-Galicia en Común, algúns/has deputados/as do Grupo Plural -incluído o representante do Bloque Nacionalista Galego (BNG)-, o Grupo Parlamentario Vasco (EAJ-PNV), o Grupo Parlamentario Euskal Herria Bildu e algunhas deputadas do Grupo Parlamentario Mixto. Aprobouse por pouco. O resultado final foron 176 votos a favor, 172 en contra e 1 abstención.

Neste RDL6/2022 incluíanse medidas moi diversas, algunhas de sensible calado social, con posíbeis réditos electorais, polo que a súa votación estivo marcada por cuestións de estratexia política. Dos partidos que se opuxeron ao texto non cabe inferir que sexan contrarios aos contidos dos Artigos 6 e 7 do mesmo.

A presión de colectivos sociais organizados a nivel de todo o Estado, entre os que destaca o impulso de varios colectivos galegos, conseguiu que os partidos políticos acordaran a posterior tramitación deste RDL pola vía de urxencia, abrindo a posibilidade de que se podan votar emendas de supresión.

Esta foi unha “concesión” política ante a indignación da cidadanía, pero o certo é que, dende entón, sucesivas ampliacións do prazo de emendas -inda vixente en setembro- permiten, de facto, que na Galiza se haxa xa 8 proxectos en tramitación aproveitándose do trámite de simplificación de avaliación ambiental, entre eles o polígono solar fotovoltaico “A Gudiña solar”.

Os Artigos 6 e 7 do RDL 6/2022 foron lixeiramente modificados tres meses despois a través do Real Decreto-ley 11/2022, de 25 de junio, por el que se adoptan y se prorrogan determinadas medidas para responder a las consecuencias económicas y sociales de la guerra en Ucrania, para hacer frente a situaciones de vulnerabilidad social y económica, y social de la isla de la Palma, sen afectar ao impacto de fondo das súa medidas.

O Artigo 6e) engadíu que o informe de determinación de afección ambiental debería ser anunciado no BOE -non só publicado na web do órgano ambiental e notificado ao promotor e órgano sustantivo-.

O Artigo 6c) excluíu ás zonas consideradas de sensibilidade moderada segundo a “Zonificación ambiental para la implantación de energías renovables” elaborada polo Ministerio para la Transición Ecológica y el Reto Demográfico -que de “recomendación” ás empresas pasa a rango de lei a través da súa publicación no RDL6/2022, sen proceso de consulta pública-, pero segue sen atender aos criteiros a seguir para a determinación da avaliación medioambiental recollidos na Ley 21/2013, de 9 de diciembre de Evaluación Ambiental. Estes parámetros aluden ás características dos proxectos, entre elas á acumulación con outros existentes ou aprobados, polo que obvialos facilita que macropolígonos industriais presentados de xeito fraccionado se poidan beneficiar do procedemento acelerado de determinación da afección ambiental.

O Artigo 7c), pola súa banda, segue dificultando a participación social mantendo a reducción á metade de tempo do trámite de información pública, pero engadindo que durante ese trámite “se podrán realizar las observaciones de carácter medioambiental que procedan”.

Sen embargo, dende o punto de vista xurídico, esta engádega é supérflua e inútil. Supérflua, porque inda que non existira este engadido poderíanse facer observacións ambientais, dado que estas afectan ao proxecto e son contempladas na Ley 24/2013, de 26 de diciembre, del Sector Eléctrico. E inútil, porque estas observacións non terían efecto nin no informe de determinación de afección ambiental -que xa estaría publicado-, nin á hora de resolver sobre a autorización do proxecto, xa que o órgano sustantivo ten que ter en conta o informe de determinacións ambientais -como dispón o propio Artigo 7-, e non cabería agardar que irrogándose unhas compentencias ambientais que non ten, decidira que o proxecto é inviábel ambientalmente, polo tanto non autorizábel, nin que modificara o contido do informe de determinación de afección ambiental á vista das alegacións.

Votaron a favor do RDL11/2022 o PSOE, o PP (agás 1 abstención) o Grupo Parlamentario Confederal de Unidas Podemos-En Comú Podem-Galicia en Común (agás 1 abstención), algúns/has deputados/as do Grupo Plural -incluído o representante do Bloque Nacionalista Galego (BNG)-, algúns/as do Grupo Parlamentario Vasco (EAJ-PNV), algunhas do Grupo Parlamentario Euskal Herria Bildu e algunhas do Grupo Parlamentario Mixto. O resultado final foron 337 votos a favor, 2 en contra, 7 abstencións e 3 votos non emitidos.

UNIÓN EUROPEA

Na mesma liña de acelerar a implementación de polígonos industriais de produción de enerxía renovábel á costa dos dereitos de participación pública van tamén as recentes políticas europeas. O pasado 18 de maio do presente ano a Comisión Europea publicou a RECOMENDACIÓN (UE) 2022/822, sobre o aceleramento dos procedementos de concesión de permisos para os proxectos de enerxías renovábeis e a facilitación dos contratos de compra de electricidade.

No texto, malia a recoñecer a falta de aceptación pública destas fábricas de enerxía como un dos principais obstáculos para a súa implementación a nivel europeo, e mesmo admitindo que os procedementos de concesión de permisos contribúen a garantizar a seguridade e a protección dos proxectos, urxe aos Estados membro a traspoñer as lexislacións que agravan inda máis esta preocupación social, colmando de facilidades ás corporacións do oligopolio enerxético.

Cita expresamente a Directiva 2001/77/CE do Parlamento Europeo e do Consello, que esixe aos Estados membros que avalíen os procedementos de concesión de permisos a fin de reducir os obstáculos regulamentarios e non regulamentarios á produción de electricidade renovábel; a Directiva 2009/28/CE, que introduce requisitos para simplificar os procedementos administrativos para os promotores de enerxías renovábeis e a Directiva (UE) 2018/2001 que reforza estes requisitos.

Ademais, na estratexia de sinalar espazos específicos nos que privilexiar a instalación de fábricas de enerxía por riba de calquera outra actividade vital ou económica, xunto ca Recomendación (UE) 2022/822, adoptouse unha proposta lexislativa -que modifica a Directiva (UE) 2018/2001 de simplificación administrativa- urxindo aos Estados membros a “empezar lo antes posible a definir las zonas terrestres y marítimas adecuadas y a preparar planes para zonas especialmente adecuadas («zonas ineludibles de las energías renovables»), recalcando que “deben limitar al mínimo necesario las «zonas de exclusión» en las que no pueden desarrollarse las energías renovables” e apuntando que “la ordenación del espacio marítimo es una herramienta clave para definir futuras zonas para el despliegue de energías renovables” .

En ningún caso o texto considera os motivos medioambientais como argumento para a exclusión da instalación destas estruturas, advertindo que no caso de que os Estados queiran salvar algunha zona “deben proporcionar información clara y transparente, con una justificación razonada, de las restricciones relacionadas con la distancia respecto de las viviendas y las zonas de aviación militar o civil”.

De feito, a Comisión Europea quéixase na Recomendación 2022/822 de que os Estados membro deberían “racionalizar” os actuais requisitos da avaliación do impacto ambiental, propoñendo a súa simplificación integrándoa con outras avaliacións nun procedemento conxunto.

Tamén aconsella “velar por que el sacrificio o perturbación de especímenes individuales de aves silvestres y especies protegidas en virtud de la Directiva 92/43/CEE del Consejo no sea un obstáculo para el desarrollo de proyectos de energías renovables”, e propón como xogada para saltarse a Directiva 92/43/CEE que os proxectos recollan sobre o papel medidas de mitigación preventiva e adicionais, xa que “si se hace así, el sacrificio o la perturbación accidentales de especímenes individuales no deben considerarse deliberados y, por tanto, no deben entrar en el ámbito de aplicación del artículo 12, apartado 1, de la Directiva 92/43/CEE ni del artículo 5 de la Directiva 2009/147/CE del Parlamento Europeo y del Consejo”.

Resulta asemade bo exemplo de até que punto a lexislación europea está a ser elaborada a medida dos intereses das empresas promotoras de polígonos industriais de enerxía renovábel a instrución aos Estados de habilitar un punto de contacto “encargado de supervisar periódicamente los principales cuellos de botella en el proceso de concesión de permisos y de abordar los problemas a los que se enfrentan los promotores de proyectos de energías renovables”, recollida nas pautas de seguemento da Recomendación 2022/822.